Νηπιαγωγείο με Φαντασία: Παιδική Κατάθλιψη

Τρίτη 22 Απριλίου 2014

Παιδική Κατάθλιψη

Η κατάθλιψη στην προσχολική ηλικία είναι γεγονός και αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερο πρόβλημα στη σημερινή κοινωνία.. Η έγκαιρη αναγνώριση, διάγνωση και αντιμετώπιση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων είναι μεγάλης σημασίας για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και την πρόληψη ανάλογων καταστάσεων στην μετέπειτα ζωή του. Ακόμα σημαντικότερη είναι η πρόληψή της μέσω οργανωμένων προγραμμάτων πρόληψης στα σχολεία και την κοινότητα. Καθίσταται δε αναγκαία η περαιτέρω έρευνα σε αυτή την ηλικία που όπως όλοι γνωρίζουμε είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού.

Συμπτωματολογία

H Joan L. Luby, M.D., καθηγήτρια της παιδιατρικής ψυχιατρικής και υπεύθυνη του Early Emotional Development Program στο Washington University School of Medicine στο St. Louis, υποστηρίζει ότι η κλινική κατάθλιψη στην προσχολική ηλικία τείνει να παρουσιάζει κατάλληλες ηλικιακά εκδοχές των συμπτωμάτων που παρατηρούνται στους ενήλικες και τα μεγαλύτερα παιδιά.

Η κύρια διαφορά αφορά την διάρκεια των συμπτωμάτων. Ένας ενήλικας ή ένα μεγαλύτερο παιδί για να χαρακτηριστούν καταθλιπτικοί πρέπει να εμφανίζουν καταθλιπτικά συμπτώματα τα οποία να επιμένουν για τουλάχιστον 2 εβδομάδες (σύμφωνα με τα DSM-IV κριτήρια της κατάθλιψης) ενώ σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να διαρκούν λιγότερο χρόνο ή για ένα χρονικό μέρος της ημέρας για αρκετές μέρες. Η ισχυρότερη δε μαρτυρία της κατάθλιψης σ’ αυτή την ηλικία είναι η ανηδονία (anhedonia), δηλαδή η ανικανότητα του ατόμου να αντλήσει ικανοποίηση από το παιχνίδι και τις δραστηριότητες που συνήθιζαν να το ευχαριστούν (απώλεια ενδιαφέροντος για το παιχνίδι ή άλλες δραστηριότητες).

Δύο άλλα κύρια προειδοποιητικά σημάδια είναι η θλίψη και η ευερεθιστότητα. Μάλιστα η καταθλιπτική διάθεση μπορεί να εκδηλώνεται περισσότερο με ευερεθιστότητα σε σύγκριση με τους ενήλικες και τα μεγαλύτερα παιδιά παρά με θλίψη. Αισθήματα αναξιότητας, σκέψεις αυτοκτονίας και θανάτου γίνονται αντιληπτά κυρίως από τα θέματα με τα οποία ασχολείται το παιδί στο παιχνίδι του. Αυτό που είναι σημαντικό να τονίσουμε είναι ότι λόγω του ότι το παιδί προσχολικής ηλικίας στερείται λεκτικής έκφρασης τα καταθλιπτικά συμπτώματα γίνονται εμφανή στα θέματα του παιχνιδιού και στο είδος του παιχνιδιού (π.χ. μονότονο, στερεοτυπικό, μη διασκεδαστικό παιχνίδι) και αυτό τα διαφοροποιεί από τα μεγαλύτερα παιδιά τα οποία κάνουν λεκτικές αναφορές των συναισθημάτων τους.

Παρακάτω γίνεται λεπτομερής αναφορά των DSM-IV κριτηρίων της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής (τυπικά συμπτώματα) και των τροποποιήσεων τους (με πλάγια γράμματα) ώστε να απαντούν στην προσχολική ηλικία:

DSM-IV Κριτήρια Μείζονος Κατάθλιψης

Παρουσία πέντε (ή περισσότερων) από τα επόμενα συμπτώματα αλλά όχι κατ’ ανάγκην να επιμένουν για μία περίοδο 2 εβδομάδων και να δηλώνουν μία αλλαγή της προηγούμενης λειτουργικότητας του παιδιού. Τουλάχιστον ένα από τα συμπτώματα είναι ή (1) καταθλιπτική διάθεση ή (2) απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης από δραστηριότητες και το παιχνίδι (ανηδονία). Εάν και τα δύο συμπτώματα (1) και (2) είναι παρόντα τότε χρειάζονται συνολικά άλλα τέσσερα συμπτώματα.

1. Καταθλιπτική διάθεση που απαντάει για ένα μέρος της μέρας για αρκετές μέρες, όπως παρατηρείται (ή αναφέρεται) στην συμπεριφορά. Σημείωση: μπορεί να είναι ευερέθιστη διάθεση.

2. Αξιοσημείωτα μειωμένο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση σε όλες, ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες ή το παιχνίδι για ένα μέρος της μέρας για αρκετές μέρες (όπως δηλώνεται από το παιδί ή παρατηρείται από τους άλλους).

3. Σημαντική απώλεια βάρους χωρίς το παιδί να είναι σε δίαιτα ή απόκτηση βάρους ή αύξηση ή ελάττωση όρεξης σχεδόν κάθε μέρα.

4. Αϋπνία ή υπνηλία σχεδόν κάθε μέρα.

5. Ψυχοκινητική ταραχή ή ανησυχία σχεδόν κάθε μέρα ( παρατηρείται από τους άλλους και δεν είναι απλά υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας).

6. Κόπωση ή απώλεια ενέργειας σχεδόν κάθε μέρα.

7. Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικού ή μη δικαιολογημένου αισθήματος ενοχής (το οποίο πιθανόν να είναι παραίσθηση) τα οποία γίνονται εμφανή στα θέματα του παιχνιδιού.

8. Μειωμένη ικανότητα να σκεφτεί ή να συγκεντρωθεί, ή να παρακολουθήσει, για αρκετές μέρες (όπως δηλώνεται από το παιδί ή παρατηρείται από τους άλλους).

9. Συνεχόμενες σκέψεις θανάτου ( όχι απλώς φόβος θανάτου), συνεχόμενες σκέψεις αυτοκτονίας χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο, ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο απόπειρας αυτοκτονίας. Θέματα αυτοκτονίας ή αυτοκαταστροφής είναι έντονα εμφανή μόνο στο παιχνίδι.

Τα νέα DSM-5 Κριτήρια Μείζονος Κατάθλιψης (2013) εξακολουθούν να είναι τα ίδια αλλά προτείνουν επιπλέον (χωρίς να έχει υιοθετηθεί ακόμα) κάποια αγχώδη συμπτώματα τα οποία πιθανόν να υποδεικνύουν κατάθλιψη: παράλογη ανησυχία, απορρόφηση της σκέψης με δυσάρεστες ανησυχίες, υπερβολική χαλάρωση, αίσθημα υπερέντασης, φόβο ότι κάτι άσχημο μπορεί να συμβεί.

Εκτός από τα παραπάνω κύρια συμπτώματα υπάρχουν και τα συγκαλυμμένα συμπτώματα της κατάθλιψης τα οποία συνθέτουν την εικόνα της κλινικής κατάθλιψης αλλά δεν την προσδιορίζουν επακριβώς. Το παιδί εμφανίζει μία ποικιλία συναισθηματικών διαταραχών, όπως υπερκινητικότητα, επιθετική συμπεριφορά και μιμητικό βίαιο παιχνίδι, ψυχοσωματικές ασθένειες (παράπονα για σωματικούς πόνους), υποχονδρίαση και παραβατικότητα, δυσκολίες στο σχολείο, άρνηση για το σχολείο, παλινδρόμηση ανάπτυξης, έλλειψη αντίδρασης, έλλειψη ενθουσιασμού, κλείσιμο στον εαυτό, φόβο αποχωρισμού από τους γονείς. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κατάθλιψη συμπεραίνεται από τις περιοδικές επιδείξεις φανερών καταθλιπτικών συμπτωμάτων αλλά η στήριξη πάνω στα συγκαλυμμένα συμπτώματα για την διάγνωση της κατάθλιψης παιδιών στην προσχολική ηλικία δεν είναι αξιόπιστη όπως έχουν δείξει σχετικές έρευνες.

Πηγές

Cytryn Leon (2003). Recognition of Chilhood depression. Personal reminiscences. Journal of Affective Disorders. Volume 77:1-9.

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition TR (2013) American Psychiatric Association.

Luby J., Mrakotsky Ch., Heffelfinger A., Brown K., Hessler M., Hildebrand (2002) Prescool Magor Depressive Disorder: Preliminary validation for Developmentally modified DSM-IV Criteria.. Journal Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 41(8): 928-937

Luby, J. Heffelfinger A., Mrakotsky Ch., Brown K., Hessler M., Wallis, J., Spitznagel E. (2003) The Clinical Picture of Depression in Preschool Children Journal Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 42:3, March

Luby J., Mrakotsky Ch., Heffelfinger A., Brown K., Hessler M., Spitznagel E., (2003) Modificationof DSM-IV Criteria for Depressed Preschool Children. Journal Am Psychiatry, 160: 1169-1172

Luby, J., Heffelfinger, A., Koening-McNaught, A., Brown, K., Spitznagel E. (2004) The Preschool Feelings Checklist: A Brief and Sensitive screening Measure for depression in Young Children. Journal Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 43: 708-717.

Luby, J. Heffelfinger A., Mrakotsky Ch., Brown K., Hessler M., Wallis, J., Spitznagel E. (2003) The Clinical Picture of Depression in Preschool Children J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 42:3, March & Cytryn, L. (2003) Recognition of chilhood depression. Personal reminiscences J of Affective Disorders 77: 1-9.

Levi G., Sogos C., Mazzei E., Paolesse C. 2001. Depressive Disorder in Preschool Children. J Child Psychiatry and Human Development 32: 55-68.